.
ویزگیهای زیست محیطی
1389/11/21 پنجشنبه

آب و هوا

    استان مرکزی که از یک طرف در گوهر مرکزی و از طرف دیگر در محل زاویه چین خوردگی البرز و زاگرس واقع شده است دارای آب و هوای نیمه بیابانی متنوع است .
1- آب و هوای نیمه بیابانی : حدود 38 درصد مساحت استان مرکزی در منطقه نیمه بیابانی قرار دارد این اراضی بین کوهستان و بیابان واقع شده است خاکهای این مناطق برای کشاورزی مناسب و استفاده از آب قنات و رودخانه در این نواحی میسر است قسمت اعظم مراتع استان در این نواحی قرار دارد . تراکم جمعیت در این ناحیه نسبتاً زیاد است این نوع آب و هوا را در ساوه و زرندیه می توان دید .
2- آب و هوای معتدل کوهستانی :  تقریباً نیمی از مساحت استان را این نوع آب و هوا در بر گرفته و سرزمینهایی را که بیش از 1500 متر ارتفاع دارند شامل میشود . بیشترین مراتع متوسط استان مرکزی در این ناحیه قرار گرفته است که پوشش گیاهی آن غنی تر و دوره رشد گیاهان نیز طولانی تر از نواحی دیگر است متأسفانه چرای بی رویه دام ها ، آسیب فراوانی به این مراتع وارد کرده است در این نواحی امکان زراعت دیم غلات و همچنین امکان تجدید پوشش گیاهی جنگلی در نقاطی که خاک مناسب دارند وجود دارد این نوع آب و هوا را در شهرستانهای اراک ، خمین ، تفرش و محلات می توان مشاهده کرد .
3- آب و هوای سرد کوهستانی : 12 درصد از اراضی استان مرکزی که در ارتفاعات واقع شده اند آب و هوای سرد دارند وجود برف دایمی در قله ها حاکی از آن است که میانگین دمای گرمترین ماه سال نیز بسیار پائین است مراتع مرغوب استان در این نواحی واقع شده اند شعبات رودخانه های دایمی استان از این مناطق سرچشمه می گیرند تراکم جمعیت در این نواحی چندان زیاد نیست نمونه این آب و هوا را می توان در شهرهای آستانه و شازند واقع در شهرستان شازند مشاهده نمود .

ناهمواری ها

 استان مرکزی در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس واقع است ناهمواریهای این استان را قسمتهایی از کوههای مرکزی و پیشکوه های داخلی زاگرس تشکیل میدهد پست ترین نقطه استان در دشتی در جنوب ساوه(با 950 متر ارتفاع) و بلندترین نقطه آن قله شهباز(با 3388 متر ارتفاع) در رشته کوههای راسوند قرار دارد حدود 25% مساحت استان را دشت ها و 75% آنرا کوهستانها و کوهپایه ها تشکیل میدهند دشت ها و نواحی عمده کشاورزی استان عبارتند از : دشت ساوه ، دشت زرند ، دشت اراک و فراهان ، دشت شازند ، دشت شراء(اراضی اطراف رود قره چای در غرب منطقه) .
   مهمترین ارتفاعات شمال استان از کوههای زرند به سمت غرب تا کوههای اینچه قاره که بلندترین قله این قسمت است در بخش خرقان زرندیه امتداد می یابد بلندترین قله این ارتفاعات در بخش زرند ساوه بنام کوه قلیچ است .
   در قسمت غرب استان دو رشته کوه در دو سمت رود قره چای از جنوب به شمال امتداد می یابد رشته غربی قره چای به ارتفاعات الوند در همدان می پیوندد و رشته شرقی آن به تدریج ارتفاع خود را از دست داده و به کوههای وفس متصل میشود از ارتفاعات مهم قسمت شرقی ، قله مودر در غرب شهر اراک را می توان نام برد .
   جنوب استان را کوههای مرتفعی در بر می گیرد که مهمترین آنها در جنوب غربی رشته کوههای راسوند و سفیدخوانی است و بلندترین قله در کوههای راسوند قله شهباز است امتداد این رشته کوهها به طرف جنوب شرقی ، به کوههاالوند لکان در غرب خمین می رسد سپس این رشته کوهها به ارتفاعاتی در جنوب خمین متصل شده و با ارتفاعات تخته کوه یکی میشود و پس از قطع شدن بوسیله دره قمرود به ارتفاعات اردل و جاسب و کهک قم وصل می گردد . بلندترین قله بین دلیجان و کهک ، کوه غلیق است .
کوهها   

   استان مرکزی در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس واقع شده است . ناهمواریهای این استان را قسمت هایی از کوه های مرکزی و پیشکوه های داخلی زاگرس تشکیل می دهد . پست ترین نقطه استان در دشتی در جنوب ساوه در منطقه مسیله ( با 950 متر ارتفاع ) و بلندترین نقطه آن قله شهباز ( با 3388 متر ارتفاع ) در رشته کوه های راسوند قرار دارد . دشت ها و نواحی عمده کشاورزی استان مرکزی شامل دشت ساوه ، دشت زرند ، دشت اراک و فراهان ، دشت شازند و دشت شراء ( اراضی اطراف قره چای در غرب منطقه ) می باشند .
   مهم ترین ارتفاعات شمال استان از کوه های زرند به سمت غرب تا کوه های اینچه قاره که بلند ترین قله این قسمت است در بخش خرقان ساوه امتداد می یابد . بلندترین قله این ارتفاعات در بخش زرند ساوه ، به نام کوه قلیچ است .
   در قسمت غرب استان ، دو رشته کوه در دو سمت رود قره چایاز جنوب به شمال امتداد می یابد . رشته غربی قره چای به ارتفاعات الوند در همدان می پیوندد و رشته شرقی آن به تدریج ارتفاع خود را از دست داده و به کوه های وفس متصل می شود . از ارتفاعات مهم قسمت شرقی ، قله بزکش ، باباحاضر و   قله مودر در غرب شهر اراک را می توان نام برد.
   جنوب استان را کوه های مرتفعی در بر می گیرد که مهم ترین آنها در جنوب غربی رشته کوه های راسوند و سفید خانی است و بلندترین قله در کوه های راسوند قله شهباز است .     امتداد این رشته کوه ها به طرف جنوب شرقی ، به کوههای الوند لکان در غرب کشیده شده است . ارتفاع کوههای منطقه بین 2700 تا 3388 متر از سطح دریا متغیر است . قله کوه دو خواهران با ارتفاع 3342 متر در جنوب غربی استان و قله کوه وفس با ارتفاع 2745 متر واقع در شمال استان از قله های معروف بشمار می روند.
مهمترین کوهها و قلل استان مرکزی
نام کوه قله
ارتفاع به متر
موقعیت
شهباز ( راسوند )
3300
آستانه
غلیق
3170
دلیجان
گوجه
3140
تفرش
سفید خانی
3118
جنوب شهر اراک
برف شاه
2959
هفتاد قله
دو خواهران
2921
تفرش
فنقال
2865
اراک
هفت سواران
2774
خمین
تخته کوه
2713
رباط ترک اراک
تخت حصار
2756
راهجرد اراک
سله بهر
2689
اراک
شاه پسند
2750
ساوه
کلی داغ
2050
ساوه
اینچه قاره
3000
نوبران ساوه
 
 
رودخانه ها
 
  • رودخانه شراء
   سرشاخه رودخانه قره چای با نام رودخانه شراء پس از خروج از محدوده استان مرکزی «در پایین دست ایستگاه هیدرومتری جوشیروان» و به نام رودخانه قره چای در راستای جنوب به شمال طی مسیر نموده و در استان همدان پس از اتصال شاخه دیگر به این رودخانه در مسیر غرب به شرق حرکت می نماید و پس از عبور از ایستگاه هیدرومتری خماجین با دیگر در بخش شمالی استان مرکزی وارد استان می گردد .
آبدهی متوسط دراز مدت رودخانه شراء در محل ایستگاه پل دوآب (میانگین 35 ساله)
متوسط سالیانه 4.60m3/s
ماکزیمم سالیانه 8.99m3/s
می نیمم سالیانه 0.87m3/s
 
  • رودخانه قره چای
   حوزه آبریز قره چای تا محل خروج نهائی از استان مرکزی وسعتی معادل 23637 کیلومترمربع را شامل میشود . بلندترین ارتفاع این حوزه معادل 3350 متر از سطح دریا و جنوب غربی استان مرکزی و کمترین ارتفاع آن 860 متر در ناحیه شمال شرقی در محل خروج از استان می باشد .
   طول این رودخانه از سرشاخه تا محل ایستگاه هیدرومتری پل عسگرآباد (در نزدیکی محل خروجی از استان مرکزی) حدود 458 کیلومتر میباشد . در 17 کیلومتری پایین دست سد ساوه ، رودخانه مزلقان به رودخانه قره چای پیوسته و سپس با نام رودخانه قره چای تا محل ایستگاه پل عسگرآباد طی مسیر می نماید . طول رودخانه مزلقان تا محل اتصال به رودخانه قره چای معادل 108 کیلومتر میباشد رودخانه قره چای در محدوده شمالی استان مرکزی و در راستای غرب به شرق از این استان خارج و وارد استان قم میگردد .
آبدهی متوسط دراز مدت رودخانه قره چای در محل ورود به سد ، ایستگاه جلایر (میانگین 35 ساله)
متوسط سالیانه 8.39m3/s
ماکزیمم سالیانه 23.14m3/s
می نیمم سالیانه 1.41m3/s

 
  • رودخانه قمرود
   حوزه آبریز رودخانه قمرود تا محل خروج از استان مرکزی دارای مساحت 10310 کیلومترمربع میباشد . بلندترین ارتفاع این حوزه واقع در استان اصفهان در ناحیه جنوبی این حوزه و معادل 3814 متر از سطح دریا کمترین ارتفاع آن در ناحیه شرقی استان مرکزی (در محل خروج از استان) و معادل 1300 متر می باشد .
   رودخانه قمرود از دامنه های شرقی سلسله جبال زاگرس سرچشمه گرفته و پس از طی مسیر در استان اصفهان از ناحیه جنوبی وارد محدوده استان مرکزی می گردد و در راستای جنوب غربی به شمال شرقی از محدوده شرقی استان مرکزی خارج و به دریاچه حوض سلطان در محدوده استان قم تخلیه می گردد . شاخه اصلی و پرآب این رودخانه را ، رودخانه خرقاب (که در بالادست به نام رودخانه دربند خوانده میشود) تشکیل میدهد . این شاخه پس از دریافت جریانهای سطحی ، شاخه های فرعی دیگر در جهت جنوب به شمال جریان می یابد . بر روی این رودخانه در سال 1333 و در محل اخته خوان ، سد مخزنی گلپایگان احداث گردیده است . رودخانه دربند در پایین دست سد مخزنی گلپایگان پس از دریافت جریانهای سطحی شاخه خوانسار به دشت گلپایگان وارد شده و در پایین دست دشت مذکور خرقاب را تشکیل داده که در راستای شمال به جنوب جریان می یابد . رودخانه خرقاب پس از عبور از تنگه باریکی در نزدیکی محل گلماگرد (جلماجرد) با رودخانه خمین که در استان شرق به غرب جریان دارد) تلاقی می نماید . پس از اتصال رودخانه های خرقاب و خمین ، رودخانه با نام لعل بار طی مسیر نموده و پس از طی مسافتی حدود 15 کیلومتر شاخه فرعی دیگری بنام دربند شور به آن متصل میشود . رودخانه قمرود در پایین دست این شاخه پس از دریافت جریانهای سطحی رودخانه های شور و ازنا وارد مخزن سد پانزده خرداد میگردد . این سد در سال 1371 بر روی رودخانه قمرود احداث گردیده است . طول رودخانه قمرود تا محل ایستگاه هیدرومتری دودهک (در نزدیگی محل خروجی از استان مرکزی) حدود 171 کیلومتر و مساحت حوزه آبریز آن تا محل این ایستگاه حدوداً 10250 کیلومترمربع میباشد .
آبدهی متوسط دراز مدت رودخانه قمرود در محل ورود به سد پانزده خرداد(ایستگاه باقرآباد)
متوسط سالینه 4.81m3/s
ماکزیمم سالیانه 16.82m3/s
می نیمم سالیانه 0.13m3/s
آبدهی متوسط دراز مدت رودخانه قمرود در محل خروج از استان مرکزی به قم (ایستگاه دودهک)
متوسط سالیانه 5.4m3/s
ماکزیمم سالیانه 23.94m3/s
می نیمم سالیانه 0.18m3/s

  • رودخانه تیره
   حوزه آبریز سرشاخه رودخانه تیره که تا محل خروج از محدوده استان (درناحیه جنوب غربی استان ، دارای مساحت 666 کیلومترمربع میباشد . بلندترین ارتفاع این حوزه معادل 2974 متر از سطح دریا و کمترین آن در مح خروج از استان و معادل 820 متر از سطح دریا میباشد . بخشی از حوزه آبریز این رودخانه در استان اصفهان و قسمت اعظم آن در محدوده جنوبی و شرقی استان مرکزی واقع شده است .
   بخشی از حوزه آبریز رودخانه تیره در محدوده جنوب غربی استان مرکزی واقع شده است . سرشاخه های رودخانه تیره در محدوده این استان شامل رودخانه های قلعه نو و بزرگ میباشد . رودخانه قلعه نو از ارتفاعات کوه سد دره در 15 کیلومتری جنوب شهر شازند (آزادشهر) واقع در جنوب غربی محدوده استان مرکزی سرچشمه گرفته و در مسیر شمال به جنوب جریان می یابد . رودخانه بزرگ از ارتفاعات وز کوه در 23 کیلومتری شرق شهر شازند (در جنوب غربی این دو رودخانه در حوالی روستای کمال صالح به یکدیگر متصل و رودخانه دوآب را بوجود می آورند . در حال حاضر سد کمال صالح (واقع در پایین دست روستای کمال صالح) بر روی رودخانه دوآب از سر شاخه های رودخانه تیره در حال ساخت است . رودخانه تیره در پایین دست سد کمال صالح از محدوده استان مرکزی خارج و در راستای شرق به غرب طی مسیر می نماید .
آبدهی متوسط دراز مدت رودخانه تیره در محل سد کمال صالح
متوسط سالیانه 3.544m3/s
ماکزیمم سالیانه 7.728m3/s
می نیمم سالیانه 0.670m3/s
رودخانه تفرش
این رودخانه از بلندیهای گیان و عبدالله سرچشمه گرفته که در گذر از مناطق مختلف آن را به اسامی محلی چون خلجان و آب کمر می نامند . این رودخانه از شمال خاوری بازرجان و دادغان گذشته و در عزالدین با رودخانه قره چای یکی میشود.
 
   سدها
 
  • سد الغدیر ساوه
   سد ساوه در محل قدیمی بندشاه عباس در تنگه ی وفرقان 25 کیلومتری شهر ساوه ، در حدود 150 کیلومتری جنوب غربی تهران ، روی رودخانه ی قره چای احداث شده ، هر چند اهداف ساخت این سد تنظیم جریان آب ، آبیاری اراضی و تأمین آب آشامیدنی و تولید برق بوده اما دریاچه ی آن به وسعت 850 هکتار ، مکان مناسبی برای جذب گردشگران است . در حال حاضر ، بدون هیچگونه امکان اقامت و پذیرایی ، فقط با وجود چند قایق مردم از گوشه و کنار برای قایق سواری و ماهیگیری به این مکان می آیند . نوع سد بتنی دوقطبی ، ارتفاع 128 متر از پی و 91 متر از کف ، طول تاج 265 متر و گنجایش مفید آن 270 میلیون مترمکعب است.
 
  •  سد هندودر شازند
   این سد در چهل کیلومتری شازند و در 2 کیلومتری شمال هندودر ، مجاور روستای قاییدان از توابع سربند واقع شده ، ظرفیت سد دو میلیون و پانصد هزار مترمکعب آب است . این دریاچه در کنار تپه ماهورهای زیبا و در کنار پیست اسکی هندودر قرار دارد . دریاچه ی سد یکی از مناطق مناسب برای ماهیگیری است و می توان با تأمین برق و آب آشامیدنی و حضور نجات غریق آن را به منطقه ی مناسب گردشگری استان تبدیل کرد .
 
  • سد کمال صالح
   نوع سد خاکی با هسته رسی ، حجم کل 110 میلیون مترمکعب ، حجم مفید 103 میلیون مترمکعب ، ارتفاع سد از بستر رودخانه 75 متر ، عرض سد در پی 400 متر ، طول تاج 762 متر ، حجم کل بدنه 7/4 میلیون مترمکعب ، مساحت حوزه آبریز 6/673 کیلومتر مربع
 
  • سد الغدیر ساوه
   نوع سد بتنی دوقطبی ، ارتفاع 128 متر از پی و 91 متر از کف ، طول تاج 265 متر ف گنجایش مفید 270 میلیون مترمکعب
 
 
* * * حمایت از کالای ایرانی * * *